Interaktywna Poradnia Języka Polskiego

od kilkunastu lat działa w naszej placówce na wielu płaszczyznach. Ideą tego projektu jest organizowanie w Pałacu Młodzieży pod patronatem Towarzystwa Miłośników Języka Polskiego i z udziałem językoznawców UKW cyklicznych działań, zachęcających młodzież i dorosłych (rodziców, nauczycieli) do zainteresowania się sprawami języka. Stąd też interaktywny charakter działań – włączanie uczestników różnych form zajęć w placówce w rozmaite zabawy językowe, quizy, mobilizowanie ich do stawiania sobie pytań z zakresu kultury słowa, zapraszanie do udziału w wykładach i zajęciach warsztatowych, happeningach, którym początkowo towarzyszyły stacjonarne i internetowe dyżury w Poradni dla wszystkich zainteresowanych. Obecna formuła Poradni polega na poszerzeniu działań o zorganizowane grupy dzieci i młodzieży spoza placówki, które korzystają z zajęć warsztatowych, wykładów językoznawców różnych specjalności poświęconych wielu zagadnieniom: sztuce retoryki, kulturze słowa, poprawności językowej i pragmatyce, analizie e-języka, subkultur językowych czy komunikacji medialnej. Młodzież uczestniczy także w konkursach, prezentacjach i wydarzeniach. Interaktywność przedsięwzięcia polega na stałej komunikacji z adresatem działań Poradni, na współpracy z nauczycielami PM (organizowanie w ramach ich zajęć dyktand, zabaw i happening językowych) oraz pedagogami i uczniami różnych typów szkół, którzy maja wpływ na tematykę spotkań oraz są aktywnymi ich uczestnikami.

Poradnia jest propozycją edukacyjną, która zachowując głównej ideę, jaką jest promowanie piękna i poprawności mowy, podlega stałej modyfikacji zgodnie z duchem czasu. Pojawiają się nowe tematy, pomysły i sama formuła. Poradnia, z towarzyszącymi jej imprezami, stanowi przykład konsekwentnych działań na rzecz krzewienia kultury słowa wśród młodych i dorosłych użytkowników języka polskiego.

 

18.03.2025

Polski pod lupą - Ortografia 2026+. Co się zmieni i dlaczego?

18 marca, w ramach cyklu Polski pod lupą, mieliśmy okazję gościć dr hab. Rafała Zimnego - profesora UKW oraz członka Rady Języka Polskiego, który poprowadził wykład zatytułowany "Ortografia 2026+. Co się zmieni i dlaczego". Podczas wykładu, nasi słuchacze z bydgoskich szkół mieli okazję dowiedzieć się m.in.: czym dokładnie zajmuje się Rada Języka Polskiego, jak wygląda praca wewnątrz Rady oraz poznać nowe zmiany, które pojawią się w ortografii od 2026 roku.

Jak wskazał profesor Zimny istnieje kilka konkretnych zagadnień, które dzielą Polaków w kwestiach językowych, są to m.in. kwestie etyczne stosowania określeń związanych z pochodzeniem i określaniem koloru skóry, powrót feminatywów do języka polskiego, czy też określenie lokalizacji Ukrainy w kontekście kulturowym - w Ukrainie czy na Ukrainie? Warto zaznaczyć, że RJP również bacznie przygląda się kwestią nadawania oraz zmian imion wśród Polaków (chociaż nie stanowi organu decydującego w kontekście nadawania imion). Przykładem jest tutaj medialna sprawa nazwania dziecka imieniem Yoda, podczas której Urzędu Stanu Cywilnego zgłosił się do RJP o opinię.

Obecnie Rada Języka Polskiego, powróciła do projektu z 1963 roku na temat ciągłości polskiej kodyfikacji ortograficznej. W związku z tym od 1 stycznia 2026 roku w ortografii języka polskiego pojawi się 11 zmian oraz 18 wariantów poprawnej pisowni:

1. Pisownia wielką literą nazw mieszkańców miast i ich dzielnic, osiedli i wsi, np. Warszawianin, Zgierzanin, Ochocianka, Mokotowianin, Nowohucianin, Chochołowianin. Dopuszczenie alternatywnego zapisu (małą lub wielką literą) nieoficjalnych nazw etnicznych, takich jak kitajec lub Kitajec, jugol lub Jugol, angol lub Angol, żabojad lub Żabojad, szkop lub Szkop, makaroniarz lub Makaroniarz.

2. Wprowadzenie pisowni wielką literą nie tylko nazw firm, marek i modeli wyrobów przemysłowych, ale także pojedynczych egzemplarzy tych wyrobów (samochód marki Ford i pod oknem zaparkował czerwony Ford).

3. Wprowadzenie rozdzielnej pisowni cząstek -bym, -byś, -by, -byśmy, -byście ze spójnikami, np. Zastanawiam się, czy by nie pojechać w góry.

4. Ustanowienie pisowni łącznej nie- z imiesłowami odmiennymi (bez względu na interpretację znaczeniową: czasownikową lub przymiotnikową), tj. zniesienie wyjątku zezwalającego na "świadomą pisownię rozdzielną".

5. Ujednolicenie zapisu (małą literą) przymiotników tworzonych od nazw osobowych, bez względu na to, czy ich interpretacja jest dzierżawcza (odpowiadają na pytanie czyj?), czy też jakościowa (odpowiadają na pytanie jaki?), np. dramat szekspirowski, epoka zygmuntowska, koncert chopinowski, koncepcja kartezjańska, filozofia sokratejska, dialogi platońskie, wiersz miłoszowski. Przymiotniki tworzone od imion (rzadziej od nazwisk) zakończone na -owy, -in(-yn), -ów będą mogły być zapisywane małą lub wielką literą, np. jackowe dzieci lub Jackowe dzieci, poezja miłoszowa lub poezja Miłoszowa, zosina lalka lub Zosina lalka, jacków dom lub Jacków dom.

6. Wprowadzenie łącznej pisowni członu pół- w wyrażeniach:
półzabawa, półnauka;
półżartem, półserio;
półspał, półczuwał
oraz pisowni z łącznikiem w połączeniu typu: pół-Polka, pół-Francuzka (odniesionym do osoby będącej w połowie Polką, w połowie Francuzką).

7. Dopuszczenie w parach wyrazów równorzędnych, podobnie lub identycznie brzmiących, występujących zwykle razem, trzech wersji pisowni:
○ z łącznikiem, np. tuż-tuż; trzask-prask; bij-zabij;
○ z przecinkiem, np. tuż, tuż; trzask, prask; bij, zabij;
○ rozdzielnie, np. tuż tuż; trzask prask; bij zabij.

8. W zakresie użycia wielkich liter w nazwach własnych:
a) w nazwach komet wprowadzenie zapisu wszystkich członów wielką literą, np. Kometa Halleya, Kometa Enckego;
b) wprowadzenie pisowni wielką literą pierwszych członów wielowyrazowych nazw geograficznych i miejscowych, których drugi człon jest rzeczownikiem w mianowniku, typu Morze Marmara, Góra Tabor, Zatoka Karpentaria;
c) w nazwach obiektów przestrzeni publicznej wprowadzenie pisowni wielką literą stojącego na początku wyrazu aleja, brama, bulwar, osiedle, plac, park, kopiec, kościół, klasztor, pałac, willa, zamek, most, molo, pomnik, cmentarz (przy utrzymaniu pisowni małą literą wyrazu ulica), np. ulica Józefa Piłsudskiego, Aleja Róż, Brama Warszawska, Plac Zbawiciela, Park Kościuszki, Kopiec Wandy, Kościół Mariacki, Pałac Staszica, Zamek Książ, Most Poniatowskiego, Pomnik Ofiar Getta, Cmentarz Rakowicki;
d) wprowadzenie pisowni wielką literą wszystkich członów (oprócz przyimków i spójników) w wielowyrazowych nazwach lokali usługowych i gastronomicznych, np. Karczma Słupska, Kawiarnia Literacka, Księgarnia Naukowa, Kino Charlie, Apteka pod Orłem, Bar Flisak, Hotel pod Różą, Hotel Campanile, Restauracja pod Żaglami, Winiarnia Bachus, Zajazd u Kmicica, Pierogarnia Krakowiacy, Pizzeria Napoli, Trattoria Santa Lucia, Restauracja Veganic, Teatr Rozmaitości, Teatr Wielki;
e) wprowadzenie pisowni wielką literą wszystkich członów (oprócz przyimków i spójników oraz wyrazów typu imienia) w nazwach orderów, medali, odznaczeń, nagród i tytułów honorowych, np. Nagroda im. Jana Karskiego i Poli Nireńskiej, Nagroda Nobla, Nagroda Pulitzera, Nagroda Templetona, Nagroda Kioto, Literacka Nagroda Europy Środkowej Angelus, Nagroda Artystyczna Miasta Lublin, Nagroda Literacka Gdynia, Śląska Nagroda Jakości, Nagroda Rektora za Wybitne Osiągnięcia Naukowe, Nagroda Newsweeka im. Teresy Torańskiej, Nagroda Wielkiego Kalibru, Mistrz Mowy Polskiej, Ambasador Polszczyzny, Honorowy Obywatel Miasta Krakowa.

9. W zakresie pisowni prefiksów:
a) uzupełnienie reguły ogólnej: W języku polskim przedrostki – rodzime i obce – pisze się łącznie z wyrazami zapisywanymi małą literą. Jeśli wyraz zaczyna się od wielkiej litery, po przedrostku stawia się łącznik, np. super-Europejczyk;
b) dopuszczenie rozdzielnej pisowni z wyrazami zapisywanymi małą literą cząstek takich jak super-, ekstra-, eko-, wege- mini-, maksi, midi-, mega-, makro-, które mogą występować również jako samodzielne wyrazy, np.
miniwieża lub mini wieża, bo jest możliwe: wieża (w rozmiarze) mini;
superpomysł lub super pomysł, bo jest możliwe: pomysł super;
ekstrazarobki lub ekstra zarobki, bo jest możliwe: zarobki ekstra;
ekożywność lub eko żywność, bo jest możliwe: żywność eko.

10. Wprowadzenie jednolitej łącznej pisowni cząstek niby-, quasi- z wyrazami zapisywanymi małą literą, np.
nibyartysta, nibygotyk, nibyludowy, nibyorientalny, nibyromantycznie;
nibybłona, nibyjagoda, nibykłos, nibyliść, nibynóżki, nibytorebka;
quasiopiekun, quasinauka, quasipostępowy, quasiromantycznie,
przy zachowaniu pisowni z łącznikiem przed wyrazami zapisywanymi wielką literą, np.
niby-Polak, quasi-Anglia.

11. Wprowadzenie łącznej pisowni nie- z przymiotnikami i przysłówkami odprzymiotnikowymi bez względu na kategorię stopnia, a więc także w stopniu wyższym i najwyższym, np.
nieadekwatny, nieautorski, niebanalny, nieczęsty, nieżyciowy;
niemiły, niemilszy, nienajmilszy;
nieadekwatnie, niebanalnie, nieczęsto, nieżyciowo;
nielepiej, nieprędzej, nienajlepiej, nienajstaranniej.

Wprowadzone zmiany mają na celu ujednolicenie i uproszczenie zasad ortografii języka polskiego. Więcej informacji dotyczących zmian ortograficznych obowiązujących od 2026 roku: https://rjp.pan.pl/zmiany-pisowni

Relacja:
Liliana Mróz, Martyna Zamłyńska

 

• 12.02.2025

• 12 lutego 2025 roku  w ramach cyklu  Interaktywna Poradnia Języka Polskiego: „Polski pod lupą, czyli poradnik dla uczniów” odbyło się spotkanie z językoznawcą prof. Małgorzatą Święcicką (UKW). Pani Profesor, która od lat prowadzi badania poświęcone uczuciom w  języku, przybliżyła  tę  problematykę licznie zgromadzonej w sali widowiskowej młodzieży. W części wstępnej podkreśliła interdyscyplinarne podejście do zagadnienia, które jest przedmiotem zainteresowań wielu dziedzin od psychologii, humanistyki po językoznawstwo, językoznawstwo kulturowe czy aksjolingwistykę.  Wskazała na rozróżnienie pojęć-emocje i uczucia. Poświęciła też uwagę pozawerbalnemu sposobowi wyrażania uczuć, ilustrując to zdjęciami oraz obrazami z filmu „W głowie się nie mieści”. Szczegółowo zajęła się   uczuciem wstrętu wskazując pola semantyczne związane z tą emocją. Rozpoczęła od ukazania etymologii pojęcia. Potem była mowa o podmiocie, przyczynach, stanach, efektach, które analizują badacze tego uczucia oraz opisała  wyrazy oceniające związane z odczuciem odrazy.
  W Narodowym Korpusie Języka Polskiego znajduje się 2655 połączeń wyrazowych związanych z pojęciem wstrętu i odrazy. Emocje te są bardzo często wykorzystywane we współczesnej kulturze. Mówi się o metaforycznym obrazowaniu tej emocji, analizując podmiot uczucia, sprawcę, przyczynę, skutki, intensywność, temperaturę a nawet jego barwę.
  Na zakończenie  wystąpienia Pani Profesor przywołała myśl  prof. Anny Wierzbickiej, że: „Uczucia, to coś co się czuje, a nie wyraża  w słowach”. Właśnie to przesłanie stanowiło zachętę dla  uczestników spotkania do tego, by wykorzystując zdobytą wiedzę z kilku dziedzin na temat uczuć, poznając bogaty zasób językowego ich wyrazu, sami nauczyli się  umiejętności analizowania i nazywania przeżywanych własnych stanów emocjonalnych oraz kształtowali uważność na  uczucia innych.

 

29.10.2024

Salon językowy: Klasycznie i współcześnie. Piękno słowa – cóż to znaczy?

 

19.03.2024, godz. 11:00
 19 marca  2024 roku odbyło się kolejne spotkanie poświęcone kulturze  bycia i jej ważnej części, jaką jest kultura słowa. Ogromne zainteresowanie różnymi aspektami zagadnienia savoir-vivre pokazuje, że warto przypominać lub uczyć młodzież dobrego wychowania i sztuki życia w społeczeństwie. Bowiem znajomość reguł zachowania jest podstawą dobrych międzyludzkich obyczajów w myśl zasad: podmiotowego traktowania innych, współodczuwania, życzliwości, wyrażania chęci przebywania w czyimś towarzystwie, deklarowania pomocy, składania dowodów pamięci czy dyskrecji. „Nie czyńmy  innym, co nam nie miłe”, a nasze życie będzie bardziej harmonijne.
 O tych prostych zasadach opowiadała w ramach cyklu: „Polski pod lupą” prowadząca spotkanie na temat: „Etykieta językowa a etykieta i estetyka słowa”  prof. Iwona Benenowska. W wykładzie i prezentacji multimedialnej pokazała na licznych przykładach  jak „magicznie”  w relacjach międzyludzkich działają słowa: proszę, przepraszam, dziękuję. Przekonywała, że prośba jest zawsze lepsza od rozkazu i łagodzi obyczaje. Z kolei wulgaryzmy, będące dzisiaj plagą, psują język, są nieestetyczne, bywają też  obraźliwe, a więc nieetyczne. Pani Profesor zachęcała, by zawsze zanim coś się powie, pomyśleć , czy nie można tego wyrazić w grzeczniejszy sposób. Należy odróżniać ekspresywizmy od wulgaryzmów. Wprawdzie nie stosuje się kar za błędy językowe, niestosowne zachowania, a nawet  za używanie w przestrzeni publicznej wulgaryzmów - jednak sankcją bywa wstyd i unikanie wspólnego przebywania w  grupie czy środowisku ze słownym agresorem.
Na zakończenie wystąpienia prof. Benenowska zacytowała słowa Kubusia Puchatka: „Nie sposób odwołać przykrych słów, choćby się potem żałowało”.

 

16.01.2024

16 stycznia 2024 roku odbyło się spotkanie  z cyklu Interaktywna Poradnia Języka Polskiego - „Polski pod lupą”, podczas którego profesor Iwona Benenowska kolejny raz omówiła kwestie związane z kulturą bycia i słowa w ramach wykładu: „Etykieta językowa dawniej i dziś". Pani Profesor przybliżyła licznie zgromadzonej młodzieży podstawowe kwestie dotyczące  językowego savoir-vivre'u oraz szerzej pojmowanych zasad  dobrego wychowania i  grzeczności w różnych sytuacjach życiowych i komunikacyjnych z uwzględnieniem zmian kulturowych i obyczajowych  zachodzących w tym zakresie.
Profesor  Benenowska wskazując na istotne powody i racje, dla których należy i warto stosować ogólnie przyjęte normy współżycia określone w regułach dobrego wychowania i współżycia, przypomniała określenie dotyczące trzech tzw. społecznych witamin E. Są to: etyka, empatia i etykieta. Rozwinięcie tej myśli pozwoliło lepiej zrozumieć potrzebę ich stosowania, aby w każdych życiowych okolicznościach zachować się odpowiednio. Współcześnie problemem zachowania uprzejmości i kultury jest przesunięcie akcentu w relacjach  międzyludzkich z chęci zadbania o dobro innych na rzecz skupienia się na sobie. Stąd używanie w miejscach  publicznych wulgaryzmów, nieprzestrzeganie norm związanych z uszanowaniem wieku, autorytetu czy zwykłych przepisów ułatwiających sposób zachowania się w przestrzeni publicznej.
Pani Profesor podziękowała pedagogom, że doceniają wagę etykiety i skorzystali z zaproszenia na spotkanie.

 

27.03.2023

27 marca  2023 roku w Pałacu Młodzieży w ramach cyklu Interaktywna Poradnia Języka Polskiego odbyło  się spotkanie z cyklu "polski pod lupą, czyli poradnik dla zdających egzaminy”.  Było to wystąpienie  prof.  UKW  Iwony Benenowskiej zatytułowane: "Co nas łączy, co nas dzieli? Kod młodości."  Najpierw  Pani Profesor wskazała źródła kształtujące dzisiaj mowę: postmodernizm, konsumpcjonizm, medialność, amerykanizacja języka i kultury oraz informatyzacja. Największy wpływ na język, także młodych ma filozofia ponowoczesności (POMO) z kwestionowaniem autorytetów, obiektywnej prawdy i relatywizmem oraz pluralizmem wartości. Prąd ten postrzega rzeczywistość w kategorii gier – w tym gier językowych. Jego oddziaływanie na polszczyznę zachwiało polska normą językową. Zaczęto eksponować styl potoczny, wylansowano modę na dosadność i luz językowy, istnieje przyzwolenie  na  powszechną wulgaryzację języka polskiego i tolerancja dla wyrazów agresywnych. Słowem, istnieje moda na bylejakość mówienia i pisania  Nastawienie na komunikowanie bez pogłębionej refleksji i dbałości  o formę wypowiedzi. Prof. Benenowska wskazała, że są w Internecie inicjatywy walczące z tą złą tendencją. Z kolei informatyka zaciera granice między językiem prywatnym i publicznym i zmusza do dosadności przekazu, żeby zwrócić na siebie uwagę. Konsumpcjonizm trywializuje produkty kultury, wszystko staje się produktem, zaś  amerykanizacja, związana z globalizacją wiąże się z zalewem obcych nazw wypierających rodzime. Te ogólne tendencje widać także w młodej mowie odzwierciedlającej „kulturę impulsu”,  life style. Pozytywną cechą tej mowy jest jej kreatywność, połączona z wielką dynamika zmian (Czy trendy nadal jest trendy?).To imponuje i bawi, co pokazały liczne przytoczone przykłady, ukazujące  to zjawisko. Do zagrożeń  natomiast należy ubóstwo tego  języka,  młodzi komunikują się w kontakcie z młodymi, w stylu, który kreują na bieżąco (Nie kminisz slangu, to poszukaj tłumacza.). To  zamykanie się w obrębie swojego środowiska może jednak w przyszłości bardzo ograniczać skuteczność komunikacyjną młodych osób w zetknięciu z rozmaitymi środowiskami i  sytuacjami komunikacyjnymi. Na koniec wystąpienia prof. Benenowska, doceniając autokreację językowego kodu młodości, zabawę językiem, stwierdziła, że zabawa powinna zawsze łączyć się z odpowiedzialnością za słowo i oglądanie się na skutki jego użycia. Prawda, etyka i kultura słowa zaczyna się tam, gdzie jest troska o Drugiego, o jasność wypowiedzi oraz jej poprawność – z taką refleksją zostawiła Pani Profesor młodzież do następnego spotkania i wspólnego brania „polskiego pod lupę”.

26.04.2022 okazji ROKU ROMANTYZMU POLSKIEGO

odbyła się sesja literacka, podczas której swoje wystąpienia mieli dr Marta Kładź-Kocot  oraz
dr Dominik Wierski. Prelegenci udowodnili, że romantyczne utwory – tematyka, forma, motywy, konwencje czy  postaci- są w gruncie rzeczy bardzo aktualne,o czym świadczyło wielkie zainteresowanie i skupienie licznie zgromadzonej młodzieży. Ale też spojrzenie na klasyczne dzieło epoki, jaką jest Balladyna,  przez panią dr Martę Kładź-Kocot
( której wielką pasją i przedmiotem zainteresowania jest fantastyka) było bardzo nowatorskie, co podkreślał już sam tytuł jej wykładu, będącego bardzo szczegółową, a jednocześnie wykorzystującą nowe klucze interpretacyjne analizą. W wykładzie "Inne czytanie Balladyny"  ciekawe było pogłębione  i  nowe spojrzenie na fantastykę utworu i jego baśniowość. Niezwykle ubogacające  uczniów i poszerzające ich horyzonty oraz narzędzia interpretacyjne było ukazanie rozmaitych kontekstów literackich i kulturowych wykorzystanych przez Juliusza Słowackiego ( Szekspira, konwencji bukoliki), a także ukazanie fantastycznych postaci przez porównanie ze współczesnymi bohaterami tej literatury, między innymi Tolkiena. Stanowiło to nowatorskie ujęcie romantycznej konwencji, a jednocześnie pokazanie jej ponadczasowości, a także wpisanie jej we  współczesne literackie mody, przemawiające do pokolenia licealistów 2022.
Podobnie dr Dominik Wierski w wykładzie zatytułowanym "Filmowe portrety artystów epoki romantyzmu"  bogato ilustrowanym przykładami z kilku produkcji polskiego i światowego kina, w sposób niekonwencjonalny ukazał, jak inspirującą epoką dla reżyserów filmowych był i jest romantyzm-jego motywy, nastrój, klimat, postaci, a także ludzie tej epoki, ich wrażliwość, styl życia, poszukiwania twórcze i same dzieła literackie, muzyczne czy malarskie. Nie wszyscy uczestnicy spotkania znali romantyczne korzenie popularnej postaci Frankensteina, bohatera powieść angielskiej pisarki doby romantyzmu Mary Shelley. 

 

12 stycznia 2022 roku o godzinie 11.00

w sali widowiskowej Pałacu Młodzieży w ramach Salonu Językowego gościć będziemy prof. Iwonę Benenowską (UKW) z wystąpieniem: „Białoszewski a styl potoczny”. Spotkanie to poświęcone będzie refleksji na temat stylu artystycznego w konfrontacji ze stylem potocznym w połączeniu z przybliżeniem języka Mirona Białoszewskiego, który w swoim „Pamiętniku z powstania warszawskiego” spaja te dwa zjawiska językowe. Podczas wykładu młodzież zapozna się z językiem powieści Białoszewskiego, usystematyzuje zagadnienia dotyczące stylu językowego oraz w konkluzji zobaczy zależność między tematyką i gatunkiem wypowiedzi a doborem warstwy stylistycznej. Nasza propozycja łączy zagadnienia teoretycznoliterackie z kwestiami językoznawczymi. Warto wspomnieć w stulecie urodzin pisarza jego wyjątkowe i nowatorskie zabiegi językowe.

Impreza adresowana do uczniów ostatnich klas SP i szkół średnich. Zorganizowana i przeprowadzona zostanie z uwzględnieniem wymogów sanitarnych.

Zgłoszenie udziału grup zorganizowanych należy składać do 7 stycznia 2022 roku: e-mailem:paideia.palac@wp.pl lub telefonicznie – 696 587 105. Powinno ono zawierać: nazwisko nauczyciela, ilość uczniów, nazwę szkoły oraz telefon kontaktowy. Zakup biletów (5 zł) przed imprezą w kasie PM.

Decyduje kolejność zgłoszeń, gdyż ilość miejsc jest ograniczona.